Tres mulleres en desafío

Nesta casa de soportais, onde tamén estivo o Casino de Ribadavía, vivían as tres irmáns Touza Domínguez

GALICIA HOXE 24.08.2008

O sete de setembro, a Asemblea Universal Sefardí ‘Isaac Siboni’ renderá homenaxe a tres mulleres de Ribadavia –Lola, Xulia e Amparo Touza Domínguez– por axudar a varios xudeus a fuxiren dos nazis a Portugal durante a II Guerra Mundial. A xesta heroica destas tres mulleres foi relatada especialmente polo falecido Antón Patiño Regueiro, que no seu libro ‘Memoria e ferro’ relatou o funcionamento desta rede clandestina, todo un reto á ditadura e os seus aliados nazis en plena época do terror
ROSA VEIGA
A súa "absoluta xenerosidade" é o que evoca Julio Touza cando recorda a súa avoa Lola e as súas tías Xulia e Amparo Touza Domínguez, as tres irmás de Ribadavia que serán homenaxeadas pola Rede Sefardí de España o 7 de setembro por axudar a varios xudeus, a fuxir dos nazis a Portugal, durante a II Guerra Mundial.
Touza viviu coas tres mulleres ata 1967 e repasou algúns recordos da súa infancia e detalles do que investigou sobre o labor das súas tías-avoas, como os agochos que utilizaban baixo o chan da cantina que rexentaban.
A rede de salvación de xudeus cara a Portugal, dixo, "debeu funcionar entre os anos 1943 e 1946, os anos máis duros da Segunda Guerra Mundial e na que a Alemaña nazi de Hitler decidiu exterminar os hebreos de Europa". Desde Portugal, a fuxida seguiría cara a América ou a portos de Marrocos e Alxeria, aínda que moitos hebreos quedaron alí.
Aínda que nunca lle falaron directamente ao seu neto do "que facía" para axudar os xudeus, el recorda retallos das conversacións que mantiñan entre elas, "sempre en galego" e que entón non alcanzaba a entender sobre a súa altruísta actividade.
Claro que todo isto ocorreu moito despois, "tras o peche do casino nos anos 50", no dormitorio onde vivían, unha sala de cen metros cadrados e na que habitualmente facían, "en voz alta un repaso do día, contaban anécdotas e recordaban feitos pasados".
Unha noite, cando Xulio tiña 7 anos, as irmás empezaron a falar e referíronse a Patiño e "logo de dicir que lles veu falar dun grupo de xudeus, calaron", pero "a min impactoume e quedóulleme gravada", agregou.
Antón Patiño Regueiro foi un libreiro e escritor de Monforte de Lemos, quen posteriormente reuniu no libro Memoria de ferro -publicado en 2005, pouco antes da súa morte- relatos sobre a represión franquista no que figuran catro páxinas dedicadas ás irmás de Ribadavia e a outros tres membros da súa rede clandestina.
Touza, que viviu coas mulleres ata que morreu a súa avoa Lola en xuño de 1966, investigou pola súa conta e contactou nos anos 70 con persoas que coñeceron a Patiño en Santiago de Compostela e que achegaron os datos "suficientes para descubrir a absoluta xenerosidade das miñas tías", subliñou.
Nese sentido, dixo que na Guerra Civil, as tres foron apresadas en varias ocasións por lles daren comida e bebida aos presos do cárcere situado no actual Concello de Ribadavia enfronte "de onde elas vivían e tiñan o casino", agregou.

A tafona de Herminia en Ribadavia

Xosé Lois García

Na travesa da Porta Nova de Arriba, no gueto xudeu de Ribadavia, está a antiga tafona (forno) de Herminia Rodríguez Carballal que prodixiosamente vive da artesanía reposteira, unha tradición hebrea que os sefarditas de Ribadavia practicaron. Unha tradición que foi desartellada pola expulsión dos xudeus e perseguida pola canónica católica. Pese ao acervo inquisitorial, o espazo clandestino non deixou esmorecer esa fecunda tradición gastronómica. A culinaria sefardita que tantas inventivas procesou nos diversos espazos da península Ibérica e que introduciu receitas tan distintas e sempre en función dos produtos que se daban neses espazos e, tamén, en función da climatoloxía. Nesa impetuosa Ribadavia, sempre en desafío cos que tentaron matar a lembranza e a saudade daqueles meritorios xudeus que crearon cultura e arte, nada rudimentaria, que articularon unha serie de pratos que enaltecen a cociña ibérica. Os nosos xudeus tamén fomentaron en Galiza unha distinguida variedade de doces que enalteceron a calidade da nosa gastronomía. Pese a que os axentes inquisitoriais silenciaron esa inventiva do bo comer e beber, rexorde en Ribadavia boa parte da repostería que floreceu e lle deu pulo a esta vila, capital do Ribeiro. O orgullo renacido e novamente contemplado nesa artesanía de ingredientes, como a que fai a Herminia na súa tafona.

A variedade de doces con múltiples sabores veñen configurar a recuperación dunha cultura étnica que practicaron os xudeus galegos. Unha cultura, a da diversidade, lexitimamente nosa, que tivo raíces e da que agora podemos contemplar a súa floritura orixinal. Como orixinal é a reconstrución de parte daquela dieta de sobremesa que a señora Herminia esplendidamente ofrece, lexitimando unha estética orixinaria. No mostrador da entrada do forno observamos o hexagrama hebreo (máis coñecido por estrela de David ou selo de Salomón). Herminia afánase amablemente por informar sobre seus produtos e a primeira información que nos dá é a través dun pequeno folleto que indica: "Tafona da Herminia, doce artesanal especialidade en doces hebreos", e no interior do mesmo especifícanse os seguintes: "Bocadiños de améndoas, elaborado con améndoas e canela". "Kamisch-Broit, elaborado con noces ou améndoas". "Mamul, ingredientes básicos: froitos secos, pétalos de mapoulas e augas de azar". "Ma"Amul, ingredientes básicos: crema de dátiles e auga de rosas". "Ghora Yebah, elaborado con fariña integral de abelá". "Mostachudos, ingredientes básicos: noces e cravo de olor". "Bocadiños de dátiles, ingredientes básicos: dátiles, noces e azucre integral moreno". "Kupferlin, elaborado con fariña integral de améndoa". "Kijelej de Mon, elaborado con sementes de mapoulas". "Masiñas de mapoulas, ingredientes básicos: sementes de mapoulas e esencia de vainilla". "Cardamomo, ingredientes básicos: améndoa e cardamomo".

A presenza de todos estes ingredientes tan particulares e nada exóticos configuran unha creatividade orixinal que grazas á sabedoría dos antigos sefarditas e ao bo facer da Herminia renacen neste espazo tradicional que os xudeus lexitimaron e que cruelmente tiveron que abandonar estes eidos por culpa da asasina espada e pola brasa ardente do integrismo católico. Perseguindo, liquidando e prohibindo aos que tiñan outras prácticas alleas aos destes perversos inquisidores. Así foi como Ribadavia floreceu cos xudeus e coa idea única católica decapitaron un proceso progresista que os diferentes construíron pacientemente. Polo tanto, é moi valioso o labor de Herminia, traballando esas figuriñas de pan, dando forma e sabor a eses doces que os xudeus de Ribadavia degustaban en témporas de liturxia que o Pentateuco esixía, e outras que formaban parte da dieta e que están novamente redimidas.

GALICIA-HOXE 19 de Agosto de 2008

A nosa Biblia Kennicott ao público na Coruña

A nosa Biblia Kennicott, a biblia xudía de Galicia

Desde 18/07/2008 ate o 15/09/2008

A Biblioteca Municipal de Estudos Locais mostra algúns libros sobre a historia de A Coruña coincidindo co 800 aniversario da súa fundación e presenta unha serie de libros que tratan de cómo era a cidade herculina por aquela época: vida, comercio, urbanismo, literatura, música, educación... Entre as obras que se poden ver, destaca unha reproducción facsímil da Biblia Kennicott, que se terminou en 1476 na principal escola de iluminadores hebreos de Europa que funcionaba na A Coruña e cuxo orixinal se conserva na Universidade de Oxford. A mostra poderá ser visitada ata o próximo 15 de setembro de 2008 na propia Biblioteca. Biblioteca Municipal de Estudos Locais rúa Durán Loriga 10, 1º. 15003 A Coruña - Tel.: 981 184 386 Extensión: 16091 (mostrador) - Fax: 981 184 385 - bestudiosl@coruna.es